برای ارزیابی روند دمای شبانه، شبانه روزی و روزانه در حوضه مارون طی نیم سده گذشته داده های دما از ژانویه سال 1991 تا دسامبر سال 1999 پس از میانیابی به روش کریکنیگ در یک تحلیل رگرسیون خطی وارد شد و فاصله اطمینان 95 درصد شیب خط برای هر پیکسل بدست آمد. این بررسی نشان داد که در طی نیم سده گذشته دمای ماه های گرم سال از بخشهای گرم حوضه روند افزایش داشته است. روند افزایش دمای شبانه نسبت به دمای روزانه قوی تر بوده است.

تغییرات محیطی ناشی از تغییرات طبیعی و فعالیت های انسانی می تواند در میزان رطوبت خاک تأثیر بگذارد و زمینۀ کاهش آب خاک را فراهم آورد؛ از این رو در پژوهش حاضر برای ارزیابی تغییرات زمانی و مکانی رطوبت سطحی (2 تا 5 سانتی متری) خاک در عراق داده های رطوبت حجمی خاک با تفکیک 25/0 درجه ای و بازۀ زمانی روزانه در یک دورۀ سی ساله (1991-2020) از پایگاه داده های اقلیمی کوپرنیکوس برداشت شد. در این مطالعه برای ارزیابی روندهای زمانی و مکانی از آزمون های روند رگرسیون خطی و مان-کندال استفاده شد. بررسی ها نشان داد که رطوبت حجمی خاک در ماه های گرم کاهش و در ماه های سرد افزایش یافته است؛ به طوری که مقدار های رطوبت خاک در ماه های سرد بیش از دو برابر ماه های گرم است. ارزیابی روند سری زمانی ماهانۀ رطوبت حجمی خاک در عراق نشان داد که ماه های دورۀ سرد روند کاهشی داشته است. میانگین مکانی سالانۀ رطوبت حجمی خاک در عراق 164/0m3/m-3 برآورد شد. کمترین مقدار رطوبت حجمی خاک در جنوب عراق در مرز کویت (093/0m3/m-3) و بیشترین رطوبت حجمی خاک در منطقۀ پایکوهی شمال شرق عراق (24/0m3/m-3) است. مقدار رطوبت خاک در عراق از شمال به جنوب کاسته می شود. بررسی نقشه های روند نشان داد که بیشترین روندهای کاهشی به ترتیب در ماه های دی، بهمن و اسفند بوده است که در ماه های دورۀ گرم سال از وسعت پهنه های با روند کاهشی کاسته می شود. گسترۀ جغرافیایی روندهای کاهشی روند شمال غرب–جنوب شرق داشته است و بیشتر در امتداد رودهای دجله و فرات و در اطراف دریاچۀ الرزازه و الثرثار مشاهده می شود. استان دیالی، میسان و به ویژه استان واسط در بیشتر ماه ها در معرض روندهای کاهشی رطوبت خاک قرار داشتند که این حکایت از در معرض خطر قرار داشتن این مناطق دارد. مناطقی که در معرض کاهش رطوبت خاک قرار داشته اند، بیشتر در معرض خطر تبدیل شدن به کانون های تولید گرد و غبار هستند. در پایان پژوهش به پژوهشگران پیشنهاد می شود که اقدام های حفاظتی مانند کاشت درختان خشکی پسند (نیاز آبی اندکی دارند) انجام شود تا از کاهش بیشتر رطوبت خاک جلوگیری شود.

ازن اتمسفری به‎عنوان یک گاز گلخانه‎ای و محافظ در برابر پرتوهای ماورای بنفش، نقش مهمی در تعادل اکوسیستم و سلامت انسان ایفا می‎کند. نوسانات غلظت آن می‎تواند اثر منفی بر تغییرات اقلیمی و کیفیت هوا داشته باشند؛ بنابراین، پایش مستمر ازن برای مدیریت پایداری محیط‎زیست ضروری است. بدین منظور، از داده‎های MERRA-2 در طول دوره 2019-1980 استفاده شد. پژوهش پیش‎رو دارای دو بخش است. این مطالعه به تحلیل فضایی-زمانی میزان ازن در جو ایران پرداخته و برای آشکارسازی روند تغییرات زمانی-فضایی از روش ناپارامتریک من-کندال و شیب سن استفاده کرده است. نتایج بخش اول نشان داد که بیشترین ازن در ماه مه و فصل بهار و کمترین آن مربوط به ماه اکتبراست. از نظر جغرافیایی، بیشترین غلظت ازن در نواحی شمال و شمال غرب ایران مشاهده می‎شود، در حالی که کمترین میزان آن به نواحی جنوبی اختصاص دارد. این تغییرات به‎طور ماهانه تحت تأثیر عوامل مختلف، دستخوش نوساناتی می‎گردد. در فصل سرد سال، غلظت ازن به طور عمده تابعی از عرض جغرافیایی است، درحالی‎که در فصل گرم سال، تأثیر ارتفاع نسبت به عرض جغرافیایی به مراتب بیشتر و بارزتر می‎شود. تغییرات زمانی – فضایی مطالعه نشان داد که دامنه تغییرات سالانه ازن بین 294 تا 47/354 دابسون است. دیگر یافته‎ها نشان داد که در میزان کلی ازن جو ایران در مقیاس سالانه، فصلی و ماهانه روند منفی مشاهده می‎گردد. روند میزان ازن در دورۀ (ماه‎های) سرد سال به طور کلی مشهودتر و به لحاظ آماری در فصل زمستان معنی‎دار بود. به لحاظ فضایی نواحی شمال‎غربی کشور تا ضلع مرکزی کشور دارای روند منفی معنی‎دار بوده و دیگر نواحی همان روند منفی مشاهده می‎شود ولی در هیچ سطح آماری معنی‎دار نیستند.

فرسایش تشدیدی خاک یکی از فرآیندهای نامطلوب است که تاثیرات ناخوشایندگی بر منابع آب و خاک می گذارد. فرسایندگی باران یکی از عوامل مهم در مدل های فرسایش آبی است. بر همین اساس، مطالعه حاضر به منظور بررسی تغییرات مکانی و زمانی عامل فرسایندگی در ایران و مبتنی بر آخرین داده های تفضیلی بارندگی موجود صورت گرفت. در همین راستا، داده های مربوط به 18 ایستگاه سینوپتیک با داده های قابل اعتماد و کاغذهای باران نگار و طول دوره آماری مشترک 23 سال انتخاب شد. سپس مقدار انرژی جنبشی کلیه رگبارهای ثبت شده برای آن ها بر اساس رابطه ویشمایر و اسمیت و مورد استفاده در رابطه جهانی فرسایش خاک و بسیاری از نسخ آن محاسبه گردید. در مرحله بعد مقادیر عامل فرسایندگی در مقیاس های مختلف ماهانه، فصلی و سالانه و بر مبنای مقادیر انرژی جنبشی محاسبه شد. نتایج نشان داد که بیشینه فرسایندگی در ماه های مارس، دسامبر و نوامبر به ترتیب با مقادیر 0.228، 0.201 و 0.147 مگاژول میلی متر بر هکتار ساعت رخ داده حال آن که کمینه آن طی ماه های جولای و اوت به ترتیب با مقادیر 0.017 و 0.027 مگاژول میلی متر بر هکتار ساعت اتفاق افتاده است. به علاوه بررسی تغییرات مکانی عامل فرسایندگی نیز تائید نمود که انزلی و بابلسر واقع در شمال کشور با مقادیر به ترتیب 11.518 و 4.260 مگاژول میلی متر بر هکتار ساعت دارای بیش ترین و بم و سمنان با مقادیر به ترتیب 0.201 و 0.212 مگاژول میلی متر بر هکتار ساعت دارای کم ترین مقدار فرسایندگی بوده اند. سرانجام مقدار سالانه فرسایندگی باران در ایران 1.226 مگاژول میلی متر بر هکتار ساعت برآورد شد.

این پژوهش با هدف شناسایی تغییرات مکانی و زمانی خود همبستگی فضایی ساعات آفتابی در ایران انجام شده است. بدین منظور، ابتدا اقدام به تشکیل پایگاه داده های شبکه ای ساعات آفتابی در ایران شده است. سپس از داده های پایگاه مزبور یک دوره آماری 30 ساله، در بازه زمانی روزانه از 1/01/1982 تا 31/12/2012 میلادی را مبنای مطالعه حاضر قرار داده، و یاخته ای به ابعاد 15×15 کیلومتر بر منطقه موردمطالعه گسترانیده شده است. به منظور دست یابی به تغییرات درون سالی ساعات آفتابی در ایران از روش های نوین آمار فضایی از قبیل خودهمبستگی فضایی موران جهانی، شاخص انسلین محلی موران و لکه های داغ با استفاده از امکانات برنامه نویسی محیط بهره برده شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تغییرات زمانی و مکانی ساعات آفتابی ایران دارای الگوی خوشه ای بالا می باشد. دراین بین بر اساس شاخص موران محلی و لکه داغ، مناطق جنوب، جنوب شرق و مرکز به نمایندگی ایستگاه های همدید استان های سیستان و بلوچستان، کرمان، شیراز، اصفهان و یزد استان دارای الگوی خودهمبستگی فضایی مثبت (الگوی پرآفتاب) و بخش های شمال، شمال-شرق و شمال غربی به نمایندگی ایستگاه های همدید استان های تبریز، مازندران، مشهد و سمنان دارای خودهمبستگی فضایی منفی (الگوهای کم آفتاب) بوده است. در طی دوره موردمطالعه بخش اعظمی از کشور در بیشتر موارد تقریباً نیمی از کل مساحت کشور هیچ گونه الگوی معنا داری یا خودهمبستگی فضایی نداشته است.

تغییرات زمانی و مکانی بارش از ویژگیهای اصلی اقلیم ایران می باشد. طبق آمارهای موجود، ایران بین سالهای 1966تا1974 دوره خشکی راپشت سر گذاشته، در حالی که بین سالهای 1974تا1983 دوره ترسالی داشته است. در مقاله حاضر تغییرات زمانی و مکانی مذکور برای سالهای 1966تا1998 محاسبه و ترسیم شده است. نتیجه این مطالعه نشان می دهد که سالهایی که میانگین بارش سالیانه برابر میانگین کل یا بیشتر است 14 سال و سالهایی که میانگین بارش سالیانه کمتر از میانگین کل است 19 سال می باشد. به عبارت دیگر، چولگی منحنی فراوانی میانگین بارشهای سالیانه به طرف بارشهای کمتر از میانگین می باشد. نتایج پهنه بندی تغییرات مکانی و زمانی بارش نشان دهنده 7 الگوی مکانی بارش و 7 الگوی زمانی بارش در سطح کشور است.

در این پژوهش، به منظور واکاوی تغییرات مکانی و زمانی بارش ایران، از داده های پایگاه داده GPCC که دارای تفکیک مکانی 0.5 * 0.5 درجه است، در یک دوره 40 ساله (1974-2013) استفاده شده است. نخست برای تحلیل مکانی بارش، از داده های استخراج شده از این فراورده بارشی میانگین سالانه، فصلی و ماهانه تهیه و سپس با روش IDW در نرم افزار GIS، 17 نقشه میانگین برای بارش تولید شد. برای بررسی زمانی بارش با استفاده از میانگین وزنی داده های بارش، 17 نمودار سری زمانی تهیه و معناداری روند سری های زمانی نیز از طریق آزمون ناپارامتری من کندال در سطح 95 درصد آزمون شد. نتایج پژوهش نشان داد که میانگین بارش یاخته ای کشور 255.22 میلی متر است. بیشینه بارش در سواحل و کرانه های غربی دریای خزر و ارتفاعات زاگرس و کمینه بارش عمدتا در بخش های مرکزی و شرقی و جنوب شرقی کشور مشاهده می شود. در عین حال، هرچه از سمت شمال، شمال غرب و غرب کشور به سمت بخش های مرکزی، شرقی و جنوبی پیش رویم، از میزان بارش سالانه نیز کاسته می شود.فصل زمستان با میانگین یاخته ای بارش 79.6 میلی متر و فصل تابستان با میانگین 11.5 میلی متر، به ترتیب پربارش ترین و کم بارش ترین فصل های ایران هستند. بیشینه بارش فصل زمستان در کشور منطبق بر کرانه های غربی خزر و قلل ارتفاعات زاگرس در غرب کشور است. این در حالی است که کمینه بارش در این فصل بخش های مرکزی، شرقی و جنوبی کشور را دربرمی گیرد. واکاوی نقشه های ماهانه بارش ایران نیز حاکی از دو گروه زمانی بارش است: ماه های نوامبر (آبان)، دسامبر (آذر)، ژانویه (دی)، فوریه (بهمن)، مارس (اسفند) و آوریل (فرودین) با میانگین بارش بیش از 23.3 میلی متر، پربارش ترین ماه های سال و ماه های می (اردیبهشت)، ژوئن (خرداد)، جولای (تیر)، آگوست (مرداد)، سپتامبر (شهریور) و اکتبر (مهر) کم بارش ترین ماه های سال هستند. در سری زمانی بارش سالانه ایران در سطح اطمینان 95 درصد، بارش روندی معنادار و کاهشی از خود نشان می دهد. در این سری زمانی، روند سالانه بارش در ایران از سال 1992 تا 2013 کاهشی است. در سری های زمانی فصلی، فصل زمستان روندی معنادار و کاهشی دارد، ولی در فصول بهار و تابستان و پاییز، فرض وجود روند تایید نشد. بررسی و تحلیل روند بارش ایران در سری های زمانی ماهانه نیز حکایت از فقدان معناداری در سطح اطمینان 95 درصد دارد.

دمای سطح زمین یکی از پارامترهای مهم برای درک تغییرات فضایی و فرآیندهای سطح زمین می باشد که به ارزیابی واقعی از وضعیت محیطی در مقیاس های محلی تا جهانی کمک می کند. ﺳﻨﺠﻨﺪه مودیس دمای سطح زﻣﻴﻦ را ﺑﻄﻮ پیوسته در ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻜﺎﻧﻲ مناسب ﺗﻮﻟﻴﺪ و در اختیار محققان ﻗﺮار می دهد. در این پژوهش برای بررسی روند دمای سطح کویر درانجیر، ابتدا داده های روزانه دمای سطح زمین در محدوده حوضه آبریز کویر درانجیر در بازه زمانی 1/1/2003 تا 30/12/2022 با تفکیک مکانی 1000 متری از وبگاه ناسا استخراج شد. پس از پردازش های لازم، روند بلندمدت فصلی و سالانه دمای سطح کویر درانجیر به کمک آزمون ناپارامتریک من- کندال محاسبه گردید. نتایج روند دمای سطح زمین در مقیاس فصلی نشان داد که زمستان های کویر درانجیر نسبت به گذشته گرم تر شده و برعکس تابستان های آن خنک تر گردیده است. این موضوع در بخش وسیعی از کویر صادق بوده و نشانه ای از تغییر اقلیم و گرمایش جهانی می باشد. همچنین نتایج در مقیاس سالانه نشان داد که در بستر رودخانه های سیریز و رفسنجان و ارتفاعات لاله زار روند دمای سطح زمین افزایشی و در سدهای احداث شده در جنوب کرمان و رفسنجان و چاله بافق روند دمای سطح زمین کاهشی است. از آنجایی که روند افزایشی دمای سطح در رودخانه ها و ارتفاعات نشان دهنده کاهش پوشش آبی و برفی این نواحی می باشد، این موضوع می تواند حیات و منابع آب این نواحی را که متکی به شریان آبی و انباشت برف بوده با چالش روبرو کند.

امروزه، یکی از پدیده های مخاطره آمیز در اغلب کشورهای دنیا پدیده گردوغبار است که کشور گرم وخشکی مانند ایران و حتی استان های غربی آن همچون کردستان، شاهد این پدیده است. بدین منظور جهت بررسی این مخاطره در استان کردستان، از داده های گردوغبار 10 ایستگاه سینوپتیک در بازه زمانی 20 ساله (1380 تا 1400 شمسی) استفاده شد. با تکنیک تحلیل عاملی، ماه هایی که دارای بیشترین تعداد روز های گردوغبار بودند، شناسایی شد. سپس شاخص عمق اپتیکی گردوغبار (AOD) حاصل از سنجنده مادیس (MODIS) و ماهواره ترآ (Terra) با استفاده از سامانه پردازش تصاویر ماهواره ای گوگل ارث انجین (Google‎ Earth‎ Engine‎) مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت، پس از اعتبارسنجی این شاخص با روزهای همراه با گردوغبار، روند این شاخص با آزمون من-کندال محاسبه شد و نقشه های پراکنش زمانی- مکانی گردوغبار ترسیم شد. نتایج حاصل از خودهمبستگی فضایی موران نشان داد که گردوغبار استان کردستان، میل به تمرکز و خوشه ای شدن در فضا دارد. همچنین نتایج حاکی از این است که پراکنش روزهای گردوغبار در این استان، متاثر از هفت مولفه اصلی است که عامل اول و دوم به ترتیب؛ 68 و 45/13 درصد از پراش تعداد روز های گردوغبار استان را تبیین می کنند. همچنین ماه های فروردین تا شهریور بیشترین تراکم گردوغبار را به خود اختصاص داده اند. در نیمه شرقی این استان ایستگاه های سقز، دیواندره، بیجار، قروه، دهگلان دارای روند مثبت و افزایشی و در نیمه غربی آن ایستگاه های مریوان، بانه، کامیاران، سروآباد و به ویژه سنندج، روند کاهشی و منفی دارند. همچنین نتایج نشان داد که در سال های اخیر، گستره بیشتری از استان با روند افزایشی در غلظت هواویز ها به ویژه گردوغبارها روبه رو شده است. فصل تابستان و ماه های تیر و مرداد، دارای بیشترین تراکم و غلظت گردوغبار در این استان است و پس از آن، فصل بهار در رتبه دوم قرار دارد. افزایش میزان گردوغبار در این دو فصل می تواند به دلیل استقرار پرفشار جنب حاره ای آزور و خشکی هوا به علت کمی رطوبت سطحی در ایران و کشورهای همجوار باشد. بنابراین نتایج پژوهش حاضر می تواند به برنامه ریزان شهری و متولیان سلامت جامعه جهت فرهنگ سازی و ارتقاء آموزش شهروندان در مقابله با پدیده گردوغبار، بهبود شرایط محیط زیست، شناسایی مناسب ترین زمان سفر و آغاز فعالیت های گردشگری در استان کردستان کمک شایانی نماید.

روند تشدیدی کاهش سطح دریاچه ارومیه موجب پایین آمدن کیفیت آب، لب شور و غیرقابل برداشت شدن آن در چاه های حاشیه دریاچه شده است. از این نظر، تحقیق حاضر با هدف بررسی تغییرات شوری سطح آب زیرزمینی دشت ارومیه در سه دوره زمانی انجام شد. برای ارزیابی شوری آب زیرزمینی، داده های مربوط به تعداد 57 چاه در سه مقطع زمانی 1380، 1384 و 1387 بررسی و با استفاده از روش کریجینگ معمولی در محیط GIS و نرم افزارهای GS+ و ARCVIEW8 نقشه های تغییرات شوری آب زیرزمینی دشت تهیه شد. نتایج به دست آمده نشان داد نیم تغییر نمای تجربی با مدل کروی، شعاع تاثیر 26860 متر و خطای برآورد 0.288 دسی زیمنس بر متر برای برآورد شوری آب زیر زمینی دشت مناسب تر است. ضریب همبستگی برای مدل برازش یافته برابر 0.999 بدست آمد. بر اساس نقشه های شوری آب زیرزمینی تهیه شده، مساحت اراضی با شوری آب زیرزمینی بیش از 2 دسی زیمنس بر متر در سال 1380 برابر 1924 هکتار بود که در سال 1387 به 8331 هکتار رسیده است. همچنین طی این سال ها، مساحت اراضی با شوری آب زیرزمینی کمتر از 1 دسی زیمنس بر متر معادل 14675 هکتار کاهش یافته است. مقادیر بیشینه شوری مشاهده شده نیز از 1.91 دسی زیمنس بر متر در سال 1380 به 5.8 دسی زیمنس بر متر در سال 1387 افزایش یافته است.